Uit een recente publicatie van BDO bleek dat de kosten voor het sociaal domein sterk oplopen en soms al bijna de helft van de gemeentelijke begroting bedragen. Jeugdhulp neemt niet af maar stijgt juist. De prognoses voor de Wmo zijn vanwege de vergrijzing en de hogere levensverwachting financieel ongunstig. De situatie lijkt op een crisis. En nu komt daar bij…. corona!
Eerder betoogde ik al in een blog dat de corona-crisis de komende jaren zal leiden tot sterke fluctuaties in vraag, aanbod en budgetten van zorg. Dit maakt flexibiliteit bij de inkoop noodzakelijk. Daarnaast, is het onvermijdelijk dat door de crisis de kosten voor bijstand en inkomensproblematiek drastisch zullen stijgen.
De inkomsten van gemeenten nemen bovendien af (bijvoorbeeld parkeergelden en toeristenbelasting). Vanuit het Rijk hoeft weinig steun verwacht te worden. Op korte termijn zal er incidenteel een vergoeding komen voor crisisproblematiek, maar structureel zal het Rijk moeten bezuinigen. Er zal zeker geen extra geld bij komen voor het sociaal domein, want mij lijkt dat dat er straks simpelweg niet is. Kortom een crisis op een crisis.
Welke randvoorwaarden zijn nodig?
Het roer moet om en daarbij zijn de volgende elementen volgens mij van belang:
- (Financiële) flexibiliteit in de relatie tussen gemeenten en aanbieders om schommelingen in vraag en aanbod op te vangen (mijn eerdere punt).
- Meer gezamenlijke en integrale verantwoordelijkheid. De zorgvraag zal de komende jaren groter worden dan het zorgbudget. Gemeenten en aanbieders moeten hier nadrukkelijk samen voor aan de lat staan. Niet alleen ieder voor zijn eigen stukje, maar breed voor een groot deel van de keten. Soms om (pijnlijke) keuzes te maken, het liefst door slimmere werkwijzen te ontwikkelen.
- Prikkels om te vernieuwen en effectievere en efficiëntere werkwijzen te introduceren. Uiteraard is corona een stimulans voor ontwikkelingen zoals e-health, maar de mate waarin innovatie tot stand komt, is afhankelijk van de mate waarin het beloond wordt.
- Minder zorggeld dat weglekt naar controle en verantwoording.
Wat kunnen gemeenten en aanbieders doen?
Gemeenten zullen de zorg moeten inkopen via lumpsumbekostiging. Zij kopen dan in via vaste bedragen voor totaalpakketten aan zorg en voor een relatief lange termijn (3-5 jaar). Geen prijs per product, per cliënt; maar bijvoorbeeld een vast bedrag voor de totale zorg in een wijk. Het budget is daarbij maatgevend en aanbieders zullen moeten aangeven wat daarvoor mogelijk is, qua aantallen cliënten en qua kwaliteit. In de vergoeding moet een opslag zitten voor eventuele fluctuaties in zorgvraag.
Doordat aanbieders (of consortia van aanbieders) bij een inkoop via lumpsum verantwoordelijk zijn voor een breed palet van het sociaal domein, is het aantrekkelijk om synergie en innovatie te bevorderen. Jaarlijks evalueert de gemeente met de aanbieders of de geleverde zorg voldoende is. Afhankelijk van de politieke keuzes die een gemeente maakt, kunnen aanvullende middelen ingezet worden om accenten aan te brengen in het zorgaanbod, maar ook om goede initiatieven te versterken. Een voordeel van deze aanpak is dat aanbieders meer lange termijn zekerheid hebben en daardoor gemakkelijker kunnen investeren in vernieuwing. Een bijkomend pluspunt is dat de administratieve lasten omlaag kunnen, omdat aanbieders niet meer elk uurtje hoeven te verantwoorden.
Gezamenlijk verantwoordelijk en elkaar vertrouwen!
Door corona ontstaat er een nieuwe maatschappelijke werkelijkheid. Het budget in het sociaal domein was al beperkt, maar door corona zullen de tekorten verder oplopen. Dat vraagt om een stevige aanpak. Lumpsumbekostiging is niet nieuw. Op sommige plaatsen bestaat het al, maar de noodzaak om het breder toe te passen is nu groter dan ooit. Het vergt lastige keuzes, een gezamenlijke verantwoordelijkheid en vooral een groot wederzijds vertrouwen. Op dit laatste punt ligt er in de relatie tussen gemeenten en aanbieders in veel plaatsen nog een forse uitdaging!
Meer lezen?
- Effect corona-crisis op financiën sociaal domein?
- Kostenbeheersing sociaal domein
- Inkoop lokale zorg
Of abonneer hier op de kwartaalnieuwsbrief.