De trias politica komt in de knel bij de lokale zorg. Montesquieu bedacht ooit de scheiding der machten met een wetgevende, een uitvoerende en een rechterlijke macht. Op gemeenteniveau: de gemeenteraad, het College van B&W en de rechter. Als het goed is, houden deze drie elkaar in evenwicht. Helaas zien we bij de decentralisaties van de zorg in veel gemeenten dat de balans niet goed is. De gemeenteraad is te zwak en bovendien wordt de rechter soms op de stoel van de raad gezet. Geen goede ontwikkeling.
Zwakke positie gemeenteraad
De nieuwe zorgtaken zijn complex en in veel gemeenten heeft het lang geduurd voordat er goede sturingsinformatie was. Cijfers komen vertraagd en wie wil bijsturen is dan al te laat. Los daarvan is het ingewikkeld voor een gemeenteraad om te weten aan welke knoppen er gedraaid kan worden.
Voorts hebben gemeenten een wettelijke zorgplicht. Ook hierdoor is het lastiger voor een gemeenteraad om bij te sturen. Zelfs als de bodem van de schatkist in zicht is, moet de gemeente zorg blijven leveren en valt er voor de gemeenteraad dus weinig te kiezen.
Een laatste factor is het feit dat veel zorg regionaal wordt ingekocht via gemeenschappelijke regelingen. Op zich kan dat praktisch zijn, maar vanuit democratisch oogpunt is het de hond in de pot. Gemeenteraden hebben hier heel weinig invloed op. Een gemeenteraadslid in Brielle heeft in de praktijk niks te zeggen over hoe de Brielse Euro’s in de Rijnmondregio voor jeugdhulp worden besteed.
Gemeenteraad gepasseerd?
In de regio Haaglanden bleek recent dat jeugdhulpaanbieders en gemeenten het niet eens werden over de inkoop van hulp. De aanbieders stapten naar de rechter en kregen daar gelijk. Ik vraag me af of het logisch is dat dit dispuut via de rechter moest worden beslecht. Volgens mij speelde er vooral een beleidsmatig verschil van inzicht. Ik denk dat de aanbieders daarvoor bij de gemeenteraden hadden moeten langsgaan.
Zo is het echter niet gelopen. Voor aanbieders is het ondoenlijk om bij 10 raden te gaan inspreken, laat staan een collectief standpunt af te dwingen richting 10 colleges. Het is makkelijker om juridische aanknopingspunten te zoeken en via de rechter je gelijk trachten te halen. Dat is inmiddels gelukt en de kans is groot dat hier natuurlijk een precedentwerking van uit gaat. De weg via de rechter is korter dan die via de gemeenteraad.
Hoe verder?
Voor de gemeenteraadsleden is er weinig goed nieuws. Eergisteren gaf minister de Jonge aan bij Buitenhof dat hij de regio’s een sterkere positie wil geven in het zorglandschap. Het is onduidelijk hoe dat wordt, maar de kans is denk ik groot dat er dan nog meer via gemeenschappelijke regelingen en regiogemeenten gaat lopen. Pech dan voor de gemeenteraadsleden. De gemeenteraad is de volksvertegenwoordiging van u en van mij, maar onze vertegenwoordiging heeft een zwakke positie. De trias politica in de lokale zorg zit klem. De toekomst is aan de wethouder, die hooguit door de rechter zal worden bijgestuurd.
Meer lezen?
– Hoe verder? Reflecties bij de transformatie van het sociaal domein
– Begroting jeugdhulp, waar komt welk risico?
– Sociaal domein transformeren, of eerst beter uitproberen?